โฮโม  เซเปียน  นีแอนเดอร์ทาเลนซีส  

         ซ ากมนุษย์พวก  H. sapiens  neanderthalensis  ขุดผากแบนลาด  
    ค้นพบที่หุบผานีแอนเดอร์ทัล  (neanderthal  valley)  เมื่อปี พ.ศ.2399
    จึงเรียกว่า  neanderthal  มนุษย์นีแอนเดอร์ทัล   (neanderthal  man)
    มีอายุ  35,000  ปี  -  200,000  ปีมาแล้ว มีลักษณะสำคัญคือ  กระโหลก
    ด้านข้างพองออกมีความจุสมองมากกว่ามนุษย์ปัจจุบันคือ  มีความจุสมอง  
    1,300  -   1,750  ลูกบาศก์เซนติเมตร    หรือเฉลี่ย   1,500   ลูกบาศก์
     เซ็นติเมตร  หน้าผากแบนลาด    ท้ายทอยนูนป่อง  หน้าใหญ่  รูจมูกกว้าง
     ฟันเรียงเป็นรูปเกือกม้า     ฟันหน้าใหญ่โพรงในฟันกรามใหญ่    ร่างกาย
     ล่ำเตี้ยแข็งแรง   เริ่มมีอารยธรรม   เช่น    ประเพณีฝังศพ  บูชาเทพเจ้า  
     ใช้เครื่องมือพวกหอกมีด้าม  และพบเครื่องมือมีดของหินยุคเก่าตอนปลาย
     ปะปนอยู่ด้วย นอกจากนี้ยังพบซากสัตว์  เช่น   กระโหลกหมีกองใหญ่ในถ้ำ
     อาจเป็นไปได้สัตว์เหล่านี้เป็นส่วนหนึ่งของพิธีกรรมทางศาสนา