นอกจากนี้  ยังชี้ให้เห็นว่า  จิตใจของมนุษย์นั้นซับซ้อน  ไม่แน่นอน  การกระทำของผู้อื่นที่มีต่อเราอาจไม่ใช่ความจริงใจไปเสีย

ทั้งหมด  เราต้องจำแนกแยกแยะให้ชัดเจน  ไม่ควรหลงใหลกับสิ่งที่เป็นมายามากนัก  อาจถูกหลอกลวงได้  ดังนี้

อันยศศักดิ์มิใช่เหล้าเมาแต่พอ

                                                     ถ้าเขายอเหมือนอย่างเกาให้เราคัน

                                                     บ้างโลดเล่นเต้นรำทำเป็นเจ้า

                                                     เป็นไรเขาไม่จับผิดคิดดูขัน

                                                     ผีมันหลอกช่างผีตามทีมัน

                                                     คนเหมือนกันหลอกกันเองกลัวเกรงนัก 

ดังนั้น  เราก็ควรทำใจให้หนักแน่น  ไตร่ตรองเรื่องต่าง  ๆ  ด้วยเหตุผล  อย่าเชื่อคนง่าย  ดังนี้

        จงฟังหูไว้หูคอยดูไป

                                                    เชื่อน้ำใจดีกว่าอย่าเชื่อยุ

น่าสังเกตว่า  อิศรญาณภาษิตมักจะสอนเรื่องการวางตัว  เพื่อให้อยู่รอดปลอดภัย  คือสอนให้รู้จักกำหนดท่าทีของตนต่อผู้อื่น

ปฏิบัติตนให้เหมาะ งามแก่บุคคลและสถานการณ์  ดังความว่า

     หญิงเรียกแม่ชายเรียกพ่อยอไว้ใช้

                                                  มันชอบใจข้างปลอบไม่ชอบดุ

                                                  ที่ห่างปิดที่ชิดไชให้ทะลุ

                                                  คนจักษุเหล่หลิ่วไพล่พลิ้วพลิก